ENERJİ KORİDORU
Türkiye jeostratejik konumunu kullanma konusunda çok geç adımlar atmış durumda.
Enerji milli güvenliği etkileyen bir unsurdur. Ülkedeki mevcut enerji kaynakları ve üretimi konusunda değişik çalışmalar devam ediyor. Başka ülkelerden gelen ve ülkemiz üzerinden Avrupa gibi coğrafyalara yayılan enerji hatlarıyla ilgili durum dikkat çekicidir.
STRATEJİK HAMLE
- Rus Gazı; Türkiye üzerinden geçirdiği doğalgaz ile bu gazın satıldığı ülkeler ile Rusya arasındaki gaz sevkiyatının kontrolü Türkiye’nin eline geçmiş oluyor. 3lü Anlaşmalar gereği Türkiye gaz satılan ülkelerle diplomatik veya askeri bir sorun yaşaması durumunda gaz sevkiyatını durdurabilir. Bu durum Rusya’nın da işine gelmeyecektir. Türkiye’nin tavrı politik dengeleri etkilemektedir. Hem satıcı ülke hem alıcı ülkeler bizim taleplerimizi karşılamak zorunda kalıyor. Türkiye’nin bu potansiyeli fark edip, Tıpkı satranç oyunundaki stratejik hamlelerle durumu lehimize çevirip yönetebilir. Türkiye pazarlık masasının jokeri olarak bu kozu sonuna kadar kullanırsa çok uluslu anlaşmalardan karlı çıkacaktır. Rus gazı ile Türkiye Rusya arasındaki ticari faaliyetlere yön verilebilir. İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler gelişir ve stratejik ortaklık artar. Rusya’nın Kafkasya politikası esnetilebilir.
- İran Gazı: İran Geçmişten beri çeşitli ticari ambargolara maruz kalmış bir ülke. Ticari kaynaklarından biri de doğalgaz rezervi. Ticari sınırlar nedeniyle doğalgazını satabilmesi için Türkiye gibi ülkelerle işbirliğine girmek durumunda. Doğalgazını satarken düşük fiyat politikası güdüyor. Doğalgaz alımının İran – Türkiye ilişkilerini olumlu yönde etkilemesi gerekir.
- Azeri Gazı; Azerbaycanla yapılan gaz alımı ile diğer ülkelerden de gaz alınması ile rekabet ortamı oluşturulur. Bu şekilde hem istenilen miktarda gaz tedariği sağlanır hemde düşük fiyata alınmış olur. Diğer ülkelere karşı alternatif gaz tedarikçisi olarak büyük bir koz haline gelir.
- Azeri Petrolü; Azerbaycan dost ülke bize şartsız dayatmasız petrol sevkedebilen bir ülke. Savaş zamanları başka ülkelerden petrol alamasak bile Azerbaycandan petrol gelir. Azeri petrolü diğer ülkeler ile fiyat düşürmek için önemli bir koz.
- Irak Petrolü; Iraktan petrol alarak Türkiye-İran-Suriye ilişkilerinde politik dengelerin oluşması için önemli bir parametre.
Bu ülkelerle enerji anlaşmaları yapılarak ticari ilişkiler artırılıyor. Irak’ın Milli güvenlik ve terör olgusu gibi konularda
bizim safımızda tutulması açısından taktiksel öneme sahip.
Tüm bu anlaşma anlaşma ve boru hatlarıyla, denilebilir ki;
Rusya ya, seninle enerji anlaşmalarım var. Bölgesel çıkarlarımız örtüşüyor. Bölgede Abd ve Nato etkinliğini azaltmak istiyorsan Ukrayna politikalarını yumuşat. Kafkasya’da uygulamaları gevşet. Azerbaycana karşı Ermenistan yanlısı politikalarından vazgeç.
İran’a bölgede güçlü bir İran istiyorsan, Abd-İsrail ittifakını uzak tutmak istiyorsan bizimle işbirliğine devam et. Ambargolar nedeniyle kısıtlanan serbest ticari faaliyetlerini Türkiye aracılığı ile yap.
Avrupa Birliğe; Uluslararası anlaşmalara uyun, Avrupa Birliği Müktesebatını aleyhimizde kullanmayın. Terör örgütlerine desteğe son verin. Aksi halde gaz akışı durdurulur denebilir.
- DOĞALGAZ BORU HATLARI
RUSYA–TÜRKİYE DOĞAL GAZ BORU HATTI (BATI HATTI)
Alternatif enerji kaynaklarının araştırılması çalışmaları sonucunda, 18 Eylül 1984 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti ve Eski Sovyetler Birliği hükümetleri arasında doğal gaz sevkiyatı konusunda hükümetler arası Anlaşma imzalanmıştır.
Söz konusu anlaşmadan sonra BOTAŞ tarafından çalışmalara başlanılmış ve 1985 yılında yaptırılan Türkiye Doğal Gaz Kullanım Etüdü ile doğal gaz tüketim potansiyeli ve uygun güzergâh belirlenmiştir. Bu kapsamda, 14 Şubat 1986 tarihinde, Ankara’da, BOTAŞ ile Soyuz Gaz Export arasında 25 yıl süreli Doğal Gaz Alım-Satım Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma kapsamında; 1987 yılından itibaren, tedricen artan miktarlarda doğal gaz alımına başlanmış olup, 1993 yılında maksimum miktar olan 6 milyar m3/yıl’a ulaşılmıştır.
Ülkemize Bulgaristan sınırında Malkoçlar’dan giren, Hamitabat, Ambarlı, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergâhını takip ederek Ankara’ya ulaşan Rusya-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı 845 km uzunluğundadır.
26 Ekim 1986 tarihinde inşasına başlanan hat, 23 Haziran 1987 tarihinde ilk durağı olan Hamitabat’a ulaşmış, bu tarihten itibaren yerli doğal gazın yanı sıra ithal doğal gaz da Hamitabat’taki Trakya Kombine Çevrim Santrali’nde elektrik enerjisi üretiminde kullanılmaya başlanmıştır. Hat, Ağustos 1988’de Ankara’ya ulaşmış, doğal gaz Temmuz 1988’de İGSAŞ’ta (İstanbul Gübre Sanayii A.Ş.), Ağustos 1988’de Ambarlı Santrali’nde, Ekim 1988’de de Ankara’da konut ve ticari sektörde kullanılmaya başlanmıştır.
Süreç içerisinde, Bulgaristan sınırında bulunan Malkoçlar Ölçüm İstasyonu’nun kapasitesi 8 Milyar m³/yıl’dan 14 Milyar m³/yıla yükseltilmiştir.
MAVİ AKIM GAZ BORU HATTI
15 Aralık 1997 tarihinde BOTAŞ ve Gazexport arasında imzalanan 25 yıllık Doğal Gaz Alım- Satım Anlaşması kapsamında, doğal gaz Rusya Federasyonu’ndan Karadeniz geçişli bir hat ile Türkiye’ye ulaşmaktadır. Anlaşmaya göre, yıllık 16 milyar m3 doğal gaz Türkiye’ye arz edilmektedir.
Mavi Akım Gaz Boru Hattı;
- Rusya topraklarında, İzobilnoye-Djubga arasında 56” çapında 308 km ve 48” çapında 62 km olmak üzere toplam 370 km uzunluğundaki Boru Hattı Sistemi,
- Karadeniz geçişinde, Djubga-Samsun arasında her biri yaklaşık 390 km uzunluğunda 24” çapında paralel 2 hat,
- Türkiye topraklarında Samsun – Ankara arasında 48” çapında ve 501 km uzunluğundaki Boru Hattı Sistemi olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır.
Söz konusu doğal gaz boru hattının Rusya Federasyonu topraklarında kalan bölümü ile Karadeniz geçişinin finansmanı ve inşaatı GAZPROM Şirketi’nin, Türkiye bölümünün finansmanı ve inşaatı ise BOTAŞ’ın yükümlülüğünde gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında Samsun – Durusu’da Basınç Düşürme ve Ölçüm İstasyonu yapımı 15 Ekim 2002 tarihinde tamamlanmıştır.
Mavi Akım Projesi’nin Türkiye topraklarındaki kısmı Samsun’dan başlayarak Amasya, Çorum, Kırıkkale üzerinden Ankara’ya ulaşmakta ve Ana Hat ile irtibatlandırılmaktadır. Hat, 20 Şubat 2003 tarihinde işletmeye alınmış, 17 Kasım 2005 tarihinde resmi açılış töreni yapılmıştır.
DOĞU ANADOLU DOĞAL GAZ ANA İLETİM HATTI (İRAN – TÜRKİYE)
Yıllık 10 milyar m3 İran doğal gazının boru hattı ile Türkiye’ye arzı amacıyla 8 Ağustos 1996 tarihinde İran ile Türkiye arasında Tahran’da Doğal Gaz Alım-Satım Anlaşması imzalanmıştır. Bu kapsamda inşa edilen, yaklaşık 1491 km uzunluğunda, çapı 48” ve 16” arasında değişen Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı, Doğubayazıt’tan başlayıp, Erzurum, Sivas ve Kayseri üzerinden Ankara’ya uzanmakta, bir branşman da Kayseri, Konya üzerinden Seydişehir’e ulaşmaktadır.
Haziran 2001 sonu itibarıyla tüm boru hattı sistemi gaz alabilir duruma gelmiş, İran Bazargan’daki Ölçüm İstasyonu’nun tamamlanmasıyla 10 Aralık 2001 tarihinde İran’dan gaz alımı başlamıştır.
BAKÜ-TİFLİS-ERZURUM DOĞAL GAZ BORU HATTI (BTE)
Azerbaycan’ın Güney Hazar Denizi kesiminde yer alan Şah Deniz sahasında üretilecek doğal gazın Türkiye’ye arzını amaçlayan Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı 12 Mart 2001’de imzalanan Türkiye-Azerbaycan hükümetler arası Anlaşması çerçevesinde hayata geçirilmiştir. Bu kapsamda, BOTAŞ ve SOCAR arasında 12 Mart 2001 tarihinde yılda 6,6 Milyar m3 Azerbaycan doğal gazının Türkiye’ye sevkine ilişkin 15 yıl süreli Doğal Gaz Alım-Satım Anlaşması imzalanmıştır.
Azerbaycan ve Gürcistan topraklarında Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC) ile aynı koridoru kullanan, yaklaşık 980 km uzunluğunda ve 42”çapında tasarlanan BTE hattının inşasına 16 Ekim 2004 tarihinde başlanmış ve 4 Temmuz 2007 tarihi itibariyle boru hattı üzerinden gaz akışı başlamıştır.
BTE’nin Azerbaycan ve Gürcistan topraklarındaki kısmının (Güney Kafkasya Doğal Gaz Boru Hattı) Şah Deniz sahasının ikinci aşama üretimine paralel olarak kapasitesinin artırılması ve Türkiye-Gürcistan sınırında Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı’na (TANAP) bağlanması planlanmaktadır. Proje faaliyetlerine 2015 yılı içerisinde başlanmış olup, 2018 yılının sonuna kadar TANAP’a gaz verebilecek şekilde tamamlanması öngörülmektedir.
TÜRKİYE-YUNANİSTAN DOĞAL GAZ ENTERKONNEKSİYONU (ITG)
Avrupa Birliği INOGATE (Interstate Oil and Gas Transport to Europe) Programı kapsamında geliştirilen Güney Avrupa Gaz Ringi’nin ilk aşaması Türkiye ve Yunanistan doğal gaz şebekelerinin enterkoneksiyonunu ile doğal gazın Türkiye’den ve/veya Türkiye üzerinden Yunanistan’a arz edilmesine olanak sağlayan boru hattıdır. Türkiye Cumhuriyeti ile Yunanistan Cumhuriyeti arasında Türkiye-Yunanistan doğal gaz bağlantısının gerçekleştirilmesi ve Türkiye’den Yunanistan’a doğal gaz arzına ilişkin hükümetler arası Anlaşma 23 Şubat 2003 tarihinde, doğal gaz ihracatına yönelik 15 yıl süreli Doğal Gaz Alım Satım Anlaşması ise BOTAŞ ile DEPA arasında 23 Aralık 2003 tarihinde imzalanmıştır. 18 Kasım 2007 tarihinde ise iki ülke başbakanlarının da katıldığı açılış töreni ile birlikte boru hattı üzerinden gaz arzına başlanmıştır.
Projenin devamında Yunanistan’dan İtalya’ya uzatılması planlanmış ve bu konuda Türkiye, Yunanistan ve İtalya arasında 26 Temmuz 2007 tarihinde bir Hükümetler arası Anlaşma imzalanmıştır. Projeye gaz taşıtma taahhüdü alınmasına ilişkin herhangi bir ilerleme kaydedilememiş olmakla birlikte, ilerleyen zamanlarda İtalya bağlantısının gerçekleştirilmesine yönelik imkânların ortaya çıkabileceği değerlendirilmektedir.
TRANS-ANADOLU DOĞAL GAZ BORU HATTI PROJESİ (TANAP)
Ülkemizin artan doğal gaz talebinin karşılanabilmesi amacıyla Azerbaycan Hükümeti ve Azerbaycan’ın Şahdeniz Sahasını geliştiren Şahdeniz Konsorsiyumu ile görüşmeler yürütülmüş ve 25 Ekim 2011 tarihinde 2018 yılından başlayarak yıllık 6 milyar m3 Azeri gazının Ülkemize arzını öngören anlaşma imzalanmıştır. Ayrıca, yıllık 10 milyar m3Azeri gazının inşa edilecek yeni bir boru hattı ile Ülkemiz üzerinden Avrupa’ya transit taşınması için 26 Haziran 2012 tarihinde TANAP Projesine ilişkin Azerbaycan ile Ülkemiz arasında bir hükümetler arası Anlaşma ve Hükümetimiz ile Proje Şirketi arasında bu Hükümetler arası Anlaşmaya ek Ev Sahibi Hükümet Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmalar ile TANAP Projesinin hayata geçirilmesini sağlayacak hukuki altyapı tesis edilmiştir.
Azerbaycan’da üretilecek gazın ülkemize ve ülkemiz üzerinden Avrupa’ya taşınmasını sağlayacak olan, toplam yatırım miktarı 45 milyar Dolar’a ulaşan, Şah Deniz Faz II geliştirme, Güney Kafkasya Boru Hattı Genişleme Projesi (SCPX), TANAP ve Trans Adriyatik Doğal Gaz Boru Hattı’nın nihai yatırım kararları Aralık 2013’te Bakü’de düzenlenen bir törenle alınmıştır. Ülkemiz TPAO vasıtasıyla Şah Deniz Faz II ile Güney Kafkasya Boru Hattı Genişleme Projesinde %19 ve BOTAŞ vasıtasıyla TANAP Projesinde %30 hisseye sahiptir. Böylelikle Ülkemiz doğal gazın üretiminden son kullanıcıya kesintisiz ve uygun koşullarda arz edilmesine kadar olan süreçlerin tümünde aktif bir rol oynamaktadır.
TANAP Projesi ile yıllık 32 milyar m3 kapasiteye sahip, Gürcistan sınırımızdan Yunanistan sınırımıza uzanacak 1.850 km uzunluğunda bir boru hattının inşası planlanmaktadır. Projeye ilişkin faaliyetler BOTAŞ’ın yüzde 30, SOCAR’ın yüzde 58 ve BP’nin yüzde 12 hisse ile ortak olduğu TANAP Doğal Gaz İletim A.Ş. tarafından sürdürülmektedir.
17 Mart 2015 tarihinde Sayın Cumhurbaşkanımızın ev sahipliğinde başta Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere birçok ülkenin Başbakan ve Bakanlar düzeyinde katılımı ile Kars ilimizde temel atma töreni gerçekleştirilmiştir. İnşaat faaliyetleri halen devam eden boru hattı üzerinden Türkiye’ye ilk gaz akışının 2018 yılında sağlanması planlanmaktadır. Avrupa’ya gaz tedarikinin ise 2020 yılı içerisinde gerçekleşmesi öngörülmektedir.
TÜRK AKIM GAZ BORU HATTI PROJESİ
Türk Akım Gaz Boru Hattı Projesine yönelik siyasi desteği sağlamak ve teknik, ekonomik ve hukuki çerçeveyi belirlemek amacıyla, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında Türk Akım Gaz Boru Hattı’na
İlişkin Hükümetler arası Anlaşma 10 Ekim 2016 tarihinde İstanbul’da Sayın Cumhurbaşkanımız ve Rusya Devlet Başkanı Sayın Putin’in huzurlarında imzalanmıştır. Anlaşmanın her iki ülkede resmi onay süreci tamamlanmıştır.
Türk Akım Gaz Boru Hattı Projesi; Rusya Federasyonu’ndan başlayarak Karadeniz üzerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin Karadeniz kıyısındaki alım terminaline ve devamında Türkiye Cumhuriyeti toprakları üzerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin komşu devletleriyle olan sınırlarına kadar uzanan her biri yıllık 15,75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki hattan oluşan yeni bir gaz boru hattı sistemidir.
Proje, Rusya Federasyonu’ndan Ülkemize doğal gaz arzının yanı sıra Rus gazının Ülkemizin toprakları üzerinden Avrupa’ya arzını sağlamak amacıyla inşa edilecek, deniz bölümü ve kara bölümünden teşkil bir boru hattı sistemidir. Deniz bölümünde yer alan iki hattın inşası ve işletimi Rusya Federasyonu tarafından yapılacaktır. Kara bölümünde yer alan hatlardan biri sadece Ülkemize doğal gaz arz edecek olup, iletim sistemimizin bir parçası olarak BOTAŞ tarafından inşa edilecektir. Kara bölümündeki diğer hat ise Avrupa’ya gaz arz edecek olup, inşası ve işletimi %50 oranında ortaklık payı ile iki ülkenin şirketleri tarafından kurulacak yeni bir şirket tarafından yapılacaktır.
Proje kapsamında ilk aşamada Türkiye’ye doğal gaz arzı sağlayacak 15,75 milyar m3 kapasiteli ilk hattın, devamında ise AB üye ülkelerinin doğal gaz alım taahhüdüne bağlı olarak diğer boru hattının inşası planlanmaktadır.
Rusya Federasyonu ve Ukrayna arasında geçtiğimiz yıllarda yaşanan doğal gaz anlaşmazlıkları Batı Hattı’ndan Ülkemize arz edilen gazın zaman zaman kesilmesine neden olmakta ve bu durum özellikle kış aylarında ülkemizin enerji arz güvenliğini tehlikeye sokmaktadır. Türk Akım kapsamında sadece Ülkemize gaz arz etmesi amacıyla inşa edilecek boru hattının devreye alınması ile birlikte Batı Hattı’ndan alınan yıllık toplam 14 milyar metreküp gazın, mevcut sözleşmelerin şart ve koşulları değişmeksizin Türk Akımı üzerinden Ülkemize teslim edilmesi planlanmaktadır. Böylece başka bir ülkenin iletim sistemi kullanılmadan doğrudan Rusya Federasyonu’ndan Ülkemize taşınacak gazın, üçüncü taraflardan kaynaklı muhtemel kesintilere maruz kalmaması sağlanmış olacaktır.
Proje takvimine göre, hâlihazırda Ülkemizin münhasır ekonomik bölgesi ve karasularında mühendislik çalışmaları yürütülmektedir.2017 yılı mayıs ayında Rusya’nın Karadeniz kıyısında deniz bölümünün inşaatı başlamış olup, 2019 sonunda hattın işletmeye alınması planlanmaktadır.
PETROL BORU HATLARI
IRAK-TÜRKİYE HAM PETROL BORU HATTI
Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı, 27 Ağustos 1973 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Hükümetleri arasında imzalanan Ham Petrol Boru Hattı Anlaşması çerçevesinde Irak’ın Kerkük ve diğer üretim sahalarında üretilen ham petrolün Ceyhan Deniz Terminaline ulaştırılması amacıyla inşa edilmiştir. 40” çapında, 986 km uzunluğundaki ilk hat 1976 yılında işletmeye alınmış ve ilk tanker yüklemesi 25 Mayıs 1977 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Birinci boru hattına paralel olan ve inşaat çalışmaları 1985 yılında başlayan ikinci boru hattı 1987 yılında tamamlanmıştır. 46” lık bu boru hattı ile yıllık taşıma kapasitesi 70,9 milyon tona yükseltilmiştir. 19 Eylül 2010 tarihinde Ülkemiz ile Irak arasında Kerkük-Yumurtalık Ham Petrol Boru Hattı Anlaşması’nın ve ilgili protokollerinin yenilenmesine ve 15 yıl boyunca uzatılmasına yönelik değişiklik anlaşması imzalanmıştır.
Boru Hattının Türkiye kısmının sahibi ve aynı zamanda boru hattının Türkiye kısmının işletimi yapan kurum Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ)’tır.
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN ANA İHRAÇ HAM PETROL BORU HATTI (BTC)
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hattı ile başta Azeri petrolü olmak üzere, Hazar Bölgesi’nde üretilecek petrolün emniyetli, ekonomik ve çevresel açıdan uygun bir boru hattı sistemi aracılığıyla Azerbaycan, Gürcistan üzerinden Ceyhan’a taşınması ve buradan da tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılması amaçlanmaktadır.
Bu kapsamda, 18 Kasım 1999 tarihinde Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye arasında Hükümetler arası Anlaşma imzalanmıştır. Hükümetler arası Anlaşmanın eki olan Ev sahibi Hükümet Anlaşması ise 19 Ekim 2000 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti ile Ana İhraç Boru Hattı İştirakçileri arasında imzalanmıştır.
BTC boru hattının 1076 km’lik Türkiye kısmının Anahtar Teslim Müteahhitliği BOTAŞ tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda boru hattının Türkiye kısmının işletimi BOTAŞ International Limited (BIL) tarafından yapılmaktadır.
Bakü ve Tiflis üzerinden ülkemize ulaşan ve 4 Haziran 2006 tarihinde işletmeye alınan BTC Ham Petrol Boru Hattı ile Azeri petrolünün yanı sıra üretime bağlı olarak Türkmen ve Kazak petrolleri de taşınmaktadır.